Sahlebin bağırsak çalıştırmadan bağışıklık sistemini güçlendirmeye kadar sağlığa birçok faydasının olduğunu belirten Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (KSÜ) Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Özlem Turgay, öksürük ve bronşit tedavisinde de oldukça etkili olduğunu belirtti.
İçerdiği besin değeri ile birçok hastalıa fayda sağlayan sahlep, Anadolu insanının geleneksel içeceği olarak, Osmanlı’dan bugüne değerini koruyor. Özellikle soğuk kış günlerinde yokluğu hissedilen varlığı ile de damakları şenlendiren sahlep, Kahramanmaraş’a özgü ‘Maraş Dondurması’na da kıvamını veriyor. Sahlebin içerdiği besin değeri ve vücuda sağladığı faydaları hakkında bilgiler veren Özlem Turgay, “Sahlebin Vücudu sıcak tutan, soğuk algınlığına karşı direnç veren, özellikle sütle hazırlandığında besleyici olan, hazmı kolaylaştırıp mideyi rahatlatan, göğsü yumuşatan, kabızlığı gideren, tarçın ve zencefil ile birlikte kullanıldığında çocuklara kuvvet veren ve ishali önleyen özellikleri bulunuyor”dedi.
NESLİ TÜKENMEK ÜZERE
Sahlebin neslinin tükenmekte olduğuna işaret eder Turgay, “Sahlep için tüketilen orkidenin neslinin tükenmekte ve bunun nedeni ise yanlış yumrular toplandığı için oluyor” dedi. Sahlebin sağlık açısından önemli bir yeri olduğunda vurgu yapan Turgay, “Esas olarak balgam söktürücü, göğüs yumuşatıcı, afrodizyak, iştah açıcı olarak kullanılıyor. Fakat son dönemlerde özellikle sahlep gibi glucomannan içeriği yüksek olan bitkiler kilo vermek amacıyla da kullanılıyor” şeklinde konuştu.
OSMANLI’DA KAYNATILIRDI
Sahlebin ülkede olan bitkinin, içeceğin ve katkı maddesinin adı olarak bilinen aslında bir orkide türü olduğunu dile getiren Turgay, sahlep bitkisinin ülkemizde yaklaşık 24 tane cins 10 tane ise türü olduğunu söyledi. Turgay, “Kahramanmaraş’ta 38’inden sahlep yumrusu elde ediliyor. 18 tanesi de endemik olarak Kahramanmaraş’a özel üretiliyor. Bizim Anadolu’muzda Kahramanmaraş, Adıyaman, Muş civarlarında bulunan ve ne yazık ki yanlış toplanmaktan dolayı nesli tükenmekte olan bir bitki türüdür. Sahlep yabani orkide değil, bir orkidenin yumrusudur aslında. 24 tane cins var bunlardan bir kaçında sahlep olarak tüketiliyor. Çok güzel, renkli renkli çiçeği olan bir bitkidir. Yumrulardan bir tanesi bir önceki yıla ait ve bir tanesi de yeni yıla ait olanı var. Bizim yeni yıla ait olanı toplamamız gerekiyor. Fakat yapılan yanlış toplamalar sonucunda nesli tükeniyor. Bu bitki toplandıktan sonra sütte veya yağlı ayranda kaynatılıyor. Daha sonra iplere dizilerek kurutuluyor. Sahlep orkidesi toz haline getirilerek bizim ülkede kullanılmaya başlanmış. İlk olarak Osmanlı döneminde kaynatılarak sıcak olarak tüketilmiş” ifadelerini kullandı.
SU BAĞLAMA KAPASİTESİ
Kahramanmaraş’a özgü olan dondurmanın kıvam haline getirilmesi için sahlep katıldığının altını çizen Turgay, bu özelliği verenin sahlep orkidesinden elde edilen glucomannan ve keçi sütünden olduğunu kaydetti. Turgay, “Çin tıbbından bu yana sahlep kullanımı yaygın. Sahlep gibi glucomannan içeriği yüksek olan başka bitkilerde Çin tıbbında kullanılıyor. Ama sahlep esas olarak balgam söktürücü, göğüs yumuşatıcı, afrodizyak, iştah açıcı olarak kullanılıyor. Fakat son dönemlerde özellikle sahlep gibi glucomannan içeriği yüksek olan bitkiler kilo vermek amacıyla da kullanılıyor. Glucomannan’ın su bağlama kapasitesi yüksek içildiği zaman mide suyla birlikte genişleyeceği için yeme isteğini durdurucu bir etkisi var. Sahlep’in Kahramanmaraş’taki değeri çok önemlidir. Bizim ülkemizde Muğla, Antalya, Silifke, Kahramanmaraş, Kastamonu, Adıyaman, Malatya, Van, Muş, Bitlis’te bu bitkiler var. Bu bitkiler o kadar ilginç bitkiler ki doğada bir çimen, yonca gibi dağılım göstermiyor, baskın olarak görülmüyor. Bu bitkinin birde mikoriza adını verdiğimiz toprağın altına mantarla bir iş birliği halinde. Dolasıyla bu bitkinin bulunabilmesi için çevresinde çevre kirliliği istemiyor, çok fazla insan hareketleri istemiyor. Kayın ormanlarının dibinde yüksek arazilerde soğanlı bütün bitkiler aslında öyledir. Çok insan hareketlerinin olmadığı yerlerde bulunuyor bu bitkiler” dedi.
24 CİNS 100 TÜR
Son olarak, orkidenin sahlep olarak tüketilen bitkinin nesli tükenmekte olduğunu söyleyen Turgay, nedeninin ise yanlış toplanmasından dolayı olduğunu vurguladı. Sahlebin Osmanlı döneminden geldiğinin altını çizen Turgay, şunları kaydetti: “Kısacası, glucomannan içeriği çok yüksek 40’ın üzerinde glucomannan içeriği olması lazım. Yoksa 24 tane cinste yüz tane tür var ama hepsinden glucomannan içeriği yüksek olan sahlep elde edilemiyor. Bunlardan sadece 38 tanesinde bu içerik yüksek. Yani her orkidenin yumrusunu her zaman sahlep olarak kullanamıyoruz. Yani nasıl her insan profesör olamıyorsa veya her öğrenci başarılı olamıyorsa buda böyledir. Sahlep Türkler, Osmanlılar için özel. Çünkü 7. Yüzyıldan bu yana biz bunu sahlep olarak içiyoruz. Kahramanmaraş için özel olmasının sebebi ise endemik olmasıdır. Endemik, sadece o yöre mahsus olandır. Ama orkidenin sahlep olarak tüketilenin başka özelliği de nesli tükeniyor. Neden nesli tükeniyor? Yanlış toplamaktan dolayı. Yumrunun birisi bir önceki seneden birisi de yeni yumrudur. Bizim yeni yumruyu almamız gerekiyor. Bir öncekinin kalması gerekiyor, yeniden yumru oluştursun diye. Bu bitkiler artık koruma altına alınmış durumda. Mesela şuan da toplamak izne mahsustur. Serbest toplamak mümkün değildir. İçermiş olduğu glucomannan içeriği yüksek olan, nasıl sahlep yoğun bir kıvamdadır kendisinin 200 misli bağlama kapasitesine sahiptir. Kahramanmaraş dondurmasının eridiğinde bile kıvamlı olması ve kesilmesi buradan kaynaklanmaktadır. O yüzden çok önemlidir.”
